Táo bón ở trẻ em – Tiêu hóa con khỏe, bố mẹ an tâm

Táo bón là một trong những tình trạng “bất ổn” ở hệ tiêu hóa thường gặp ở trẻ em. Táo bón ở trẻ em lâu ngày sẽ ảnh hưởng nặng nề đến sức khỏe tổng thể nói chung và sức khỏe đường ruột nói riêng. Vậy làm thế nào để nhận biết sớm dấu hiệu trẻ bị táo bón, nguyên nhân là gì và làm sao để khắc phục?

Nguyên nhân táo bón ở trẻ em

Theo các thống kê, táo bón xuất hiện với tỉ lệ lên đến 30% ở trẻ em. Trong đó, 95% là táo bón chức năng, nghĩa là không có tổn thương hay bất thường gì ở đường tiêu hóa của trẻ. Còn lại 5% là táo bón do các nguyên nhân bệnh lý như Hirschsprung (bệnh vô hạch đại tràng bẩm sinh gây phình đại tràng), suy giáp, xơ nang, dị tật hậu môn trực tràng,…

Táo bón chức năng thường gặp ở trẻ em vì hệ tiêu hóa của trẻ chưa phát triển toàn diện, bên cạnh đó, một số nguyên nhân có thể góp phần làm gia tăng tình trạng táo bón ở trẻ em như:

• Hoạt động ở nhu động ruột chậm: Điều này khiến quá trình di chuyển thức ăn và bài tiết phân bị gián đoạn, dẫn đến thức ăn không tiêu và tắc nghẽn chất thải gây ra táo bón.
• Thói quen sinh hoạt: Trẻ ít vận động hoặc thói quen nhịn đi đại tiện khiến phân trở nên khô cứng, khó đẩy ra ngoài và làm táo bón trở nên nặng hơn.
• Chế độ dinh dưỡng thiếu chất xơ: Chất xơ đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành khối phân, giúp phân trở nên mềm, xốp, dễ đào thải. Do đó chế độ ăn thiếu chất xơ sẽ dễ dẫn đến táo bón.
• Trẻ bị thiếu nước hay mất nước: Nước giúp phân mềm, dễ đào thải ra ngoài. Trẻ bị mất nước hoặc uống quá ít nước khiến phân trở nên khô cứng, khó đẩy ra ngoài, lâu dần gây ra táo bón.
• Môi trường sống thay đổi: Chẳng hạn như khi trẻ bắt đầu đi học, thức ăn trên trường có thể không hợp khẩu vị khiến con lười ăn hoặc trẻ ngại đi đại tiện vì nhút nhát, không thấy thoải mái với nhà vệ sinh trên trường.
• Tác dụng phụ của thuốc: Một số loại thuốc kháng sinh có thể làm giảm vi sinh vật có lợi trong đường ruột hoặc giảm hoạt động của nhu động ruột, khiến trẻ bị táo bón, khó đi đại tiện.

Tuổi nào trẻ em dễ mắc táo bón?

Có 3 thời điểm táo bón dễ xảy ra với trẻ em:

• Giai đoạn chuyển từ chế độ ăn lỏng sang đặc (6 tháng – 1 tuổi).
• Giai đoạn bé tập ngồi bô một mình (2 – 3 tuổi).
• Giai đoạn bé bắt đầu đến trường (3 – 5 tuổi).

Dấu hiệu nhận biết táo bón ở trẻ em

Biểu hiện

Khi bị táo bón, phân thường cứng chắc hơn bình thường làm trẻ đi tiêu rất khó khăn. Cảm giác đau đớn khiến trẻ quấy khóc và sợ không dám đi tiêu tiếp tục. Kèm theo đó là tình trạng biếng ăn, lâu dần khi các chất dinh dưỡng bị thiếu hụt dẫn đến trẻ có thể bị thấp còi, nhẹ cân, tiêu hóa kém, lờ mờ, mệt mỏi.

Nếu tình trạng táo bón nặng và kéo dài, trẻ có thể gặp khó khăn khi đi tiểu, tiểu lắt nhắt, tiểu dầm, mệt mỏi, đau bụng, buồn nôn, biếng ăn, chậm tăng cân hoặc suy dinh dưỡng.

Chẩn đoán

Táo bón được chẩn đoán theo tiêu chuẩn ROME IV, táo bón chức năng được xác định khi: Trẻ dưới 4 tuổi triệu chứng phải kéo dài ít nhất 1 tháng và phải có ít nhất 2 trong số các tiêu chuẩn sau:

• Đại tiện ≤ 2 lần/tuần.
• Tiền sử ứ phân quá mức.
• Tiền sử đại tiện phân cứng hoặc đau khi đại tiện.
• Tiền sử đại tiện phân khuôn kích thước lớn.
• Có khối phân lớn trong trực tràng.

Cha mẹ cũng có thể nhận biết con bị táo bón thông qua tính chất phân: Loại 3 và 4 được coi như bình thường, trong khi 1 và 2 gợi ý tình trạng táo bón.

Phương pháp khắc phục trình trạng táo bón ở trẻ em

Duy trì chế độ dinh dưỡng khoa học

Trong chế độ ăn dành cho trẻ bị táo bón nặng cần cho trẻ uống đủ nước, rau. Ngoài ra nên dạy cho trẻ có thói quen đi vệ sinh, không được nhịn.

Bên cạnh việc bổ sung nước cũng như chất xơ cha mẹ cũng cần lưu ý:

• Đối với trẻ đang bú mẹ: Thì nên cho trẻ bú sữa mẹ vì sữa mẹ có chứa thành phần cân bằng chất béo và protein, chất xơ, nước,… Điều này khiến phân của bé luôn luôn mềm, ngay cả khi bé không đi vệ sinh trong một hoặc hai ngày.
• Đối với trẻ ăn dặm: Trong giai đoạn tập ăn dặm, các món như bột sữa, bột ngũ cốc, cháo ngũ cốc,… thường thiếu chất xơ. Việc trẻ được cho ăn những thức ăn này quá sớm có thể khiến bé bị táo bón.
• Trẻ lớn hơn: Nên tập cho trẻ có thói quen uống nhiều nước cũng như ăn nhiều rau củ quả cũng như tránh việc nhịn đi ngoài để đảm bảo trẻ không bị táo bón.

Tăng cường hoạt động thể chất

Cha mẹ nên khuyến khích trẻ vận động thường xuyên, các hoạt động thể chất đơn giản như: Đi bộ, chạy nhảy, các bài tập tay, chân,… để giúp kích thích nhu động ruột cải thiện tình trạng táo bón.

Bên cạnh đó, sử dụng các thuốc hỗ trợ điều trị táo bón cũng giúp cải thiện tình trạng nhanh chóng.

Sử dụng thuốc táo bón

Thuốc táo bón hút nước làm mềm phân (nhuận tràng thẩm thấu)

Thuốc chứa thành phần là các tác nhân hydrat hóa giúp thu thập các chất lỏng từ mô xung quanh vào ruột, nhờ đó phân sẽ được làm mềm và dễ dàng tống xuất ra ngoài. Một số thuốc nhuận tràng thẩm thấu phổ biến trên thị trường: Lactulose, lactitol, polyethylene glycol và các thuốc hỗ trợ điều trị táo bón khác. Trong đó, Lactulose mang lại nhiều lợi ích trong hỗ trợ điều trị táo bón với cơ chế tác dụng kép: Vừa giúp hỗ trợ điều trị táo bón, vừa giúp tăng sinh lợi khuẩn ruột, giúp bảo vệ sức khỏe đường tiêu hóa lâu dài.

Thuốc táo bón tạo khối

Giúp bổ sung chất xơ, tăng hấp thụ nước trong đường ruột và giúp làm mềm phân. Những thuốc này khá an toàn nhưng có thể cản trở hấp thụ các loại thuốc khác. Đây chỉ là giải pháp tạm thời giúp giải quyết nhanh tình trạng táo bón, do đó chỉ nên dùng thuốc trong ngắn hạn. Nếu dùng lâu dài có thể gây hạ kali máu và làm giảm chức năng đại tràng.

Thuốc táo bón kích thích hay bơm thụt

Nhóm thuốc này có cơ chế hoạt động là kích thích các dây thần kinh ở ruột kết, từ đó làm tăng nhu động ruột để đẩy nhanh quá trình đào thải phân ra ngoài cơ thể. Tuy nhiên nhóm thuốc này có thể làm suy yếu khả năng đại tiện tự nhiên của cơ thể và gây ra tình trạng phụ thuộc thuốc, gây trầy xước, nguy cơ nhiễm trùng hoặc có thể dẫn đến những tác dụng phụ nghiêm trọng như: Tổn thương trực tràng/đại tràng, thủng trực tràng, mất cân bằng điện giải khi dùng kéo dài, đau bụng, đầy bụng, ảnh hưởng cân bằng hệ khuẩn ruột.

Thuốc táo bón làm mềm phân

Chứa những chất hoạt động bề mặt như natri docusate giúp tăng cường độ ẩm cho phân, chống mất nước.

Thuốc táo bón bôi trơn

Loại thuốc này cung cấp một thành phần đặc biệt là chất paraffin có tác dụng đưa phân đi qua ruột một cách dễ dàng. Thuốc không nên được dùng quá 1 tuần do có thể gây biến chứng hình thành u hạt đường tiêu hóa và tình trạng rò hậu môn.

Như vậy, táo bón ở trẻ em tuy không phải là tình trạng hiếm gặp, nhưng nếu không được điều trị đúng cách từ sớm thì sẽ dẫn đến các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Vì vậy, cha mẹ hãy thường xuyên chú ý và theo dõi tình trạng của con để kịp thời phát hiện và khắc phục. Bên cạnh đó, ngoài thay đổi lối sống và chế độ dinh dưỡng, cha mẹ đừng quên tìm và lựa chọn thuốc phù hợp với trẻ nhé.